Zonder woorden

Ik bespreek met een student het plan van aanpak voor haar afstudeeropdracht. Er zitten enkele zwakke plekken in, die vooral zijn toe te schrijven aan onduidelijke afspraken met de opdrachtgever. “Ik heb hem ook eindeloos gemaild”, verzucht ze. “Ik kreeg nooit een reactie.” “Dan kun je toch ook wat anders doen”, opper ik. “Bellen?” vraagt ze een beetje vertwijfeld, om vervolgens zelf het antwoord te geven: “Dat doet echt niemand meer!” Ik herinner me nog net op tijd de slogan van een reclamecampagne die onlangs heeft gelopen – Wie belt er nou nog? -, anders had ik vast laten blijken, dat ik tot die verdachte generatie behoor, die nog gewoon belt af en toe.“Maar,” doe ik een laatste poging, “hij zit toch ook wel ergens.” De student kijkt me wat verbaasd aan. “Hij heeft toch wel een kantoor, een bureau, een werkplek?” “Je bedoelt dat ik bij hem langs moet gaan,” antwoordt ze. Ik knik, waarop de student iets vaags mompelt over een verhuizing en moeilijk bereikbaar zijn.

Ik merk dit vaker. Mailen is makkelijker dan bellen of een gewoon gesprek voeren. Je kunt een mailbericht vanuit je eigen luie stoel verzenden en je krijgt tenminste ook niet direct een weerwoord. Dat deze manier van communiceren niet altijd even effectief is, wordt voor lief genomen.

Het lijkt alsof echt contact, een werkelijke ontmoeting, uit de weg gegaan wordt. Hoe anders is het gesteld in de zentraditie. De ontmoeting tussen leerling en leraar is daar niet alleen cruciaal maar ook speciaal. Bij zen wordt er gesproken over de overdracht van hart tot hart. Het gaat erom direct naar iemands geest te wijzen, zodat hij tot verlichting komt. Het is de overdracht buiten de geschriften om, zonder woorden en letters. Hoe rijk de zenliteratuur ook is, de leer wordt wezenlijk overgedragen zonder taal.

Ook de Boeddha zelf gaf, volgens de overlevering, zijn leer door zonder woorden. Hij hield een bloem omhoog en alleen Mahakasyapa, één van zijn leerlingen, begreep dit gebaar. Hij werd de eerste opvolger van de Boeddha.

Mijn student zal het niet redden zonder woorden, maar het is al heel mooi als ze een afspraak met de opdrachtgever weet te maken voor een ontmoeting. Dan komt het vast ook wel goed met haar afstudeeropdracht. Ik denk dat ik dat wel duidelijk heb gemaakt met het schouderklopje, dat ik haar gaf bij het weggaan.

Paula Borsboom is hogeschooldocent, freelancer bij BoeddhaMagazine en zenstudent.